Je zou het misschien niet verwachten maar een cocktailaugurkje en een patia (watermeloen) zijn (verre) achterneef en -nicht van elkaar. Beide maken deel uit van de komkommerfamilie (Cucurbitaceae). De leden van deze familie komen voornamelijk voor in de tropen, vooral in Afrika en Zuid-Amerika. Op Curaçao kennen we de ‘konkomber chiki’ als lokale vertegenwoordiger van de familie. In de loop der tijd zijn ook in gematigder streken diverse soorten gecultiveerd. Hierdoor is het tegenwoordig één van de belangrijkste voedselproducerende plantenfamilies.

De familie omvat zo’n duizend soorten en hoewel algemeen wordt aangenomen dat het groenten betreft, zijn het in feite vruchten, die hetzij onrijp en ‘als groente’ gebruikt worden zoals de augurk, courgette en komkommer, hetzij rijp en dan vooral als fruit verhandeld worden, zoals meloen, pompoen en watermeloen. In dit artikel richten we ons vooral op de eerste groep ‘komkommerachtigen’.

Van oorsprong bevatten de vruchten van de familie de giftige stof cucurbitacine, maar telers zijn er via plantenveredeling in geslaagd het gehalte van deze stof bij veel vruchten tot praktisch nul terug te dringen. Niettemin komt het soms voor dat, met name zelf gekweekte courgettes, toch te hoge concentraties cucurbitacine bevatten. Deze stof geeft een bittere smaak. Het wordt daarom afgeraden om courgettes, komkommers en pompoenen te eten die bitter smaken, aangezien een te hoge inname van cucurbitacine dodelijk kan zijn. 

Sopropo 

In sommige gevallen is de bittere smaak juist het kenmerk van de vrucht, zoals bijvoorbeeld in het geval van de bittermeloen, beter bekend als sopropo. De sopropo komt van oorsprong uit tropisch Azië, maar wordt tegenwoordig veel in warme gebieden in Zuid- en

Zuidoost-Azië, tropisch Zuid-Amerika (onder meer in Suriname) en het Caribisch gebied gekweekt. Net als bij komkommers zijn het de onrijpe vruchten die worden gegeten. Het vruchtvlees van voor consumptie geschikte vruchten is wit of bleekgroen, sappig en smaakt bitter. De bittere smaak wordt in dit geval veroorzaakt door momordicine. Om de bitterheid te verwijderen legt men de vruchten voor het koken een aantal uren in zout water. Hierna kunnen de vruchten worden gekookt, gestoofd of in de oven worden bereid. Kleinere vruchten worden ook wel zoetzuur ingelegd. Ook jonge scheuten, bladeren en bloemen worden als groente gegeten. Wanneer de vrucht rijp is, of begint te rijpen, worden de tot 1.5 centimeter grote zaden rood van kleur. Dit gedeelte is giftig. Hiermee wordt bedoeld dat de maag van streek kan raken en het misselijkheid kan opwekken. Verwijder daarom het rode gedeelte altijd. 

Augurk 

Vaak bestaat onduidelijkheid over de verschillen en overeenkomsten tussen komkommers en augurken. De verse komkommer en de augurk zijn verschillende cultuurvormen van dezelfde soort (Cucumis Sativus). De smaak en het uitzicht van een verse augurk is dan ook vergelijkbaar met die van een komkommer, maar met onderscheidende eigenschappen. De vruchten die gebruikt worden voor het maken van de augurk zijn kleiner en hebben over het algemeen een dunnere schil dan de vers gegeten komkommer. Augurken zijn als het ware mini-komkommertjes maar worden in tegenstelling tot de ‘grote broer’ zelden rauw gebruikt in de keuken. Meestal kopen we ze ingelegd in azijn, al dan niet met suiker en kruiden, zuur of zoet. Vanwege het inleggen moet bij de augurk een eigen smaak nog zoveel mogelijk ontbreken, terwijl de ‘meer volwassen’ komkommer bij voorkeur wel veel smaak moet hebben om bijvoorbeeld een salade mee te verrijken.

Een ander zeer bekend lid van de familie is de courgette (Cucurbita Pepo), ook wel mergpompoen genoemd. De naam is afkomstig uit het Frans, waarin ‘courge’ merg betekent. Ook hier betreft het de onrijpe groene of gele vrucht die als groente, zowel rauw als gekookt, wordt gegeten. 

Gezond 

Waarom en hoe is het consumeren van komkommerachtigen gezond? Het eten van komkommerachtige vruchten is in (bijna) alle gevallen op een gelijke manier gezond voor ons. De vruchten bevatten heilzame voedingsstoffen, evenals bepaalde plantaardige stoffen en antioxidanten die kunnen helpen sommige aandoeningen te behandelen of zelfs te voorkomen. Ze bevatten weinig calorieën, nagenoeg geen vet en een goede hoeveelheid water en oplosbare vezels, waardoor ze ideaal zijn voor het bevorderen van hydratatie en het helpen bij gewichtsverlies.

Ofschoon de vruchten over het algemeen veel water bevatten, zijn ze ook een rijke bron aan vitamines en mineralen. Het is daarnaast aan te bevelen om de vruchten, indien mogelijk, met schil te eten. Geschild verliezen de vruchten veel van de belangrijke vezels.   

Net als andere fruitsoorten en groenten zijn komkommerachtigen vooral rijk aan gunstige antioxidanten, zoals flavonoïden en tannine, die het risico op chronische ziekten kunnen verminderen.

Water

Water is cruciaal voor de functie van ons lichaam en speelt verschillende belangrijke rollen. Helemaal in de tropische omstandigheden in het Caribisch gebied. Het is betrokken bij processen zoals temperatuurregulering en het transport van afvalproducten en voedingsstoffen. Terwijl we aan het grootste deel van onze vochtbehoefte voldoen door water, of andere vloeistoffen, te drinken, kunnen sommige mensen wel 40 procent van hun totale waterinname uit voedsel halen. Met name groenten en fruit kunnen een goede bron van water in uw voeding zijn. Een ‘volwassen’ komkommer kan tot wel 96 procent water bevatten.

Caloriearm 

Komkommerachtige vruchten zijn caloriearm en toch voedzaam. Een hele komkommer of courgette bevat slechts zo’n 50 calorieën. Dit betekent dat je er veel van kan eten zonder de extra calorieën te pakken die tot gewichtstoename leiden. Komkommerachtigen kunnen frisheid en smaak toevoegen aan salades, sandwiches en bijgerechten en kunnen ook worden gebruikt ter vervanging van alternatieven met een hoger caloriegehalte. Bovendien kan het hoge watergehalte van komkommers ook helpen bij het afvallen.

Uitdroging is een belangrijke risicofactor voor obstipatie, omdat het je waterbalans kan veranderen en de doorgang van ontlasting moeilijk kan maken. Komkommerachtigen bevatten veel water, wat de hydratie bevordert, en vezels wat samen helpt bij het reguleren van de stoelgang. Gehydrateerd blijven en pectine, het type oplosbare vezel in komkommerachtigen, kan de consistentie van de ontlasting verbeteren, constipatie voorkomen en helpen de regelmaat te behouden.

Al deze gezondheidsvoordelen zijn op zich al reden genoeg om met regelmaat komkommerachtige vruchten aan het dagelijks menu toe te voegen. Bijvoorbeeld met wat kruiden, peper en zout als gezonde snack tussendoor.

Komkommer(-achtigen) zelf kweken is heel makkelijk als je een plek met een maximum aan zonneschijn hebt. Met name kinderen vinden het leuk om het snelle groeiproces van dichtbij te volgen. Indien de plant voldoende zon en water krijgt zou je na zo’n 100 dagen de vruchten moeten kunnen oogsten.