Rechten en plichten bij medische behandelingen

Patiënten voelen zich vaak kwetsbaar ten opzichte van hun arts. De medische wereld wordt niet voor niets ‘medische molen’ genoemd: veel mensen hebben het gevoel de controle te verliezen zodra ze in deze wereld terechtkomen. Zeker bij ernstige ziekten waarbij ingrijpende behandelingen nodig zijn. Maar ook bij tamelijk onschuldige aandoeningen kunt u het gevoel hebben de grip kwijt te raken en niet precies te weten wat er nu eigenlijk precies gaat gebeuren. Terwijl het voor de artsen om een routinekwestie gaat, is het voor de patiënt misschien allemaal nieuw en verwarrend.

Het is belangrijk om te weten dat u als patiënt een aantal rechten hebt die het gevoel van ‘overlevering’ kunnen verminderen. Deze rechten liggen vast in het Burgerlijk Wetboek. Essentiële punten zijn:

• Het recht op informatie. Uw arts oftewel hulpverlener moet u informeren over uw gezondheidssituatie. Ook moet hij uw vragen over uw gezondheid en de behandeling beantwoorden. 
• Het toestemmingsvereiste. Uw arts mag u alleen behandelen als hij daarvoor uw toestemming heeft. U moet daarvoor eerst goede informatie krijgen, anders kunt u geen weloverwogen beslissing nemen. 
• Het recht op een tweede mening, een second opinion. Twijfelt u aan de diagnose of weet u niet zeker of u toestemming moet geven voor een ingrijpende behandeling, vraag dan een second opinion bij een onafhankelijke arts; 
• Het recht op inzage in het medisch dossier. Patiënten of hun gemachtigden mogen de patiëntenkaart, onderzoeksuitslagen, röntgenfoto’s en operatieverslagen in hun medisch dossier inzien. Ook heeft u als patiënt (tegen betaling) recht op een kopie van de medische gegevens. 

De bepalingen van boek 7 van het Burgerlijk Wetboek gelden zowel voor natuurlijke personen [bijvoorbeeld artsen en tandartsen] alsook rechtspersonen [bijvoorbeeld ziekenhuizen, verpleeghuizen, inrichtingen voor verstandelijk gehandicapten en tandheelkundige klinieken], de hulpverlener die zich in de uitoefening van een geneeskundig beroep of bedrijf tegenover een ander, de opdrachtgever, verbindt tot het verrichten van handelingen op het gebied van de geneeskunst.

Recht op behandeling

Het recht op behandeling en verzorging lijkt op het eerste gezicht vanzelfsprekend. Maar in de praktijk kunt u wellicht te maken krijgen met wachtlijsten in zorginstellingen en/of geldgebrek bij de zorgverzekeraars of de ziekenhuizen. Volgens de wet kan de hulpverlener, behoudens gewichtige redenen, de behandelingsovereenkomst niet opzeggen. Alleen in geval van overmacht of als een patiënt zich ernstig misdraagt mag de hulpverlener behandeling weigeren. Dus als u bijvoorbeeld een arts bedreigt of agressief bent in de wachtkamer, dan mag het ziekenhuis of de arts weigeren om u te behandelen.

Recht op informatie

U hebt het recht om te weten wat uw medische situatie is. Uw arts moet u dus (in principe) alle informatie geven die u wenst. En u mag uw arts ook vragen om die informatie schriftelijk, in begrijpelijke taal aan u te geven. Goede informatie is van essentieel belang als u toestemming moet geven voor een behandeling. Om een weloverwogen besluit te kunnen nemen moet u genoeg weten over: de diagnose, de behandelingsmogelijkheden en de te verwachten resultaten, de risico’s en bijwerkingen, de gevolgen van niet-behandelen en andere behandelmogelijkheden en de voor- en nadelen daarvan.

Uw hulpverlener is verplicht om u hierover informatie te geven. Maar u hebt ook het recht om géén informatie te krijgen, als u dat liever niet wilt. Uw hulpverlener mag u dus geen informatie opdringen die u liever niet hoort. In sommige gevallen vertelt een arts liever niet wat er precies aan de hand is omdat hij denkt dat u die informatie niet aan kan. De arts moet dan wel eerst overleggen met een andere arts, voordat hij kan besluiten om de informatie niet te geven.

Toestemmingvereiste 

Hulpverleners mogen u nooit zonder uw toestemming behandelen. Als patiënt hebt u namelijk recht op informatie over uw aandoening en de behandelingsmogelijkheden. Daarom moet de arts u uitleggen wat er met u aan de hand is of hoe hij daar achter denkt te komen en wat hij er aan wilt doen. Hij moet u vertellen welke behandelingen mogelijk zijn, welke behandeling hij het beste vindt en wat de eventuele risico’s (of bijwerkingen) zijn. Pas als u dit allemaal weet kunt u beslissen of u de behandeling wilt starten.

U hoeft niet perse schriftelijk toestemming te geven. Het kan ook mondeling of, bij eenvoudige ingrepen, zelfs stilzwijgend. Dus als een verpleegkundige bloed af moet nemen en u steekt uw arm uit of u knikt met het hoofd, geeft u al toestemming.

Naast deze stilzwijgende toestemming kent de wet ook de zogenoemde veronderstelde toestemming. Hiervan is sprake als u bijvoorbeeld te ziek bent om bewust toestemming te geven of als u bewusteloos bent na een ongeluk en er geen tijd is om een familielid om toestemming te vragen.

In alle gevallen geldt de gegeven toestemming voor de totale behandeling. Dus als de behandeling eenmaal is begonnen, hoeft de arts niet meer voor elk handeling apart toestemming te vragen.

[adrotate banner=”3″]

Second opinion

Het horen van een diagnose kan heel ingrijpend zijn, zeker als het gaat om een ernstige ziekte. Vervolgens moet u besluiten of u akkoord gaat met de behandeling die uw arts voorstelt. Of misschien vindt uw hulpverlener het beter om (nog) niet te behandelen. En als u zelf geen medische kennis hebt, kan het helemaal lastig zijn om daar met een goed gevoel een beslissing over te nemen.

U kunt dus altijd vragen om een second opinion, een tweede mening. Een andere deskundige dan uw eigen hulpverlener onderzoekt u dan en geeft zijn of haar visie op uw medische situatie.

U mag op ieder moment een second opinion vragen, dus ook als de behandeling al is begonnen. U kunt de second opinion aanvragen via uw eigen hulpverlener of via uw zorgverzekeraar. Het lijkt misschien wat vreemd om bij uw eigen arts over een second opinion te beginnen, maar uw arts zal die vraag niet als een motie van wantrouwen beschouwen, als het goed is. Hulpverleners weten dat u recht hebt op een tweede mening en dat veel mensen het prettig vinden om meer zekerheid te hebben voordat ze beslissen over hun behandeling.

Of uw (particuliere) zorgverzekeraar een second opinion vergoedt, zal afhankelijk zijn van het beleid welk precies in uw polis staat. U kunt hierover altijd contact opnemen met uw verzekeraar of u kunt natuurlijk de second opinion ook zelf betalen.

Toestemming voor medische behandeling intrekken

Hebt u toestemming gegeven voor een medische behandeling maar daarvan spijt gekregen? U kunt altijd op uw besluit terugkomen. Ook als u een schriftelijke verklaring hebt afgegeven over een behandeling, kunt u deze altijd later weer mondeling intrekken. Uw arts moet de behandeling dan stoppen. 

Wel moet de hulpverlener of arts u vertellen wat de gevolgen kunnen zijn van het stopzetten van de behandeling. Voorziet uw arts (ernstige) problemen als de behandeling tussentijds wordt gestopt, dan kan hij besluiten de behandeling toch tegen uw wil voort te zetten. Hij is daarvoor niet strafbaar omdat hij er, toen de behandeling begon, van overtuigd was dat u het ook wilde afmaken.

Inzage in het medisch dossier 

In het dossier worden al uw medische gegevens bewaard. Dat zijn uw patiëntenkaart, onderzoeksuitslagen, röntgenfoto’s, de diagnose, operatieverslagen en de bevindingen van verschillende hulpverleners. Alle hulpverleners uit de instelling waar u onder behandeling bent kunnen dit dossier inzien. Zo hoeft u niet telkens hetzelfde verhaal te vertellen.Als u uw dossier wilt lezen moet u dat mondeling of schriftelijk vragen aan uw hulpverlener of de instelling. U krijgt alleen de gegevens te zien die over u gaan en geen informatie over bijvoorbeeld uw familieleden of anderen. Ook kunt u dus tegen een redelijke vergoeding een kopie eisen van uw medische gegevens.

Wanneer uw behandelaar inzage weigert omdat u de gegevens ‘niet aan kan’, kunt u een tussenpersoon inschakelen. Dat kan bijvoorbeeld een andere arts zijn of een advocaat. Als u het ook dan niet voor elkaar krijgt uw dossier in te zien, kunt u dit nog altijd eisen bij de rechter die waarschijnlijk in de meeste gevallen u in het gelijk zal stellen. De enige reden om inzage te weigeren is dat een patiënt door het lezen van wat er over hem geschreven staat een gevaar voor zichzelf of voor anderen kan worden. De hulpverlener moet dit dan wel aantonen. Een medisch dossier wordt meestal na tien jaar vernietigd. Op uw verzoek kan een hulpverlener bedoeld dossier (in beginsel) op een eerder tijdstip vernietigen.

Medisch beroepsgeheim

Uw arts moet alles wat hij weet over uw gezondheid geheim houden. Hij mag er met andere artsen of hulpverleners over praten, maar verder heeft hij zwijgplicht. Wel mogen artsen met ouders van kinderen onder de 12 jaar praten over de medische situatie van die kinderen of kinderen boven de 12 jaar die niet in staat kunnen worden geacht tot een redelijke waardering van hun belangen in deze. Ten aanzien van meerderjarigen die onder curatele zijn gesteld, mag de hulpverlener zich ter zake tot de curator richten.

De zwijgplicht valt onder het recht op privacy. Volgens dat recht mogen artsen ook niet uw persoonlijke zaken in het bijzijn van anderen bespreken. Ze moeten daarvoor met u in een besloten ruimte zijn. Dit recht op privacy speelt een belangrijke rol. Volgens bedoeld recht moeten hulpverleners zorgvuldig omgaan met alle gegevens: persoonsgegevens en gegevens over uw gezondheid. Met andere woorden, uw medische gegevens mogen alleen anoniem of onder geheimhouding gebruikt worden. Andere instellingen zoals levensverzekeraars, banken of werkgevers mogen uw gezondheidsgegevens alleen verwerken als u daar toestemming voor geeft.

Het medisch beroepsgeheim geldt niet altijd. Artsen mogen wel informatie geven aan derden als u daar zelf toestemming voor hebt gegeven. Er zijn ook wetten die hulpverleners verplichten om bepaalde medische informatie te melden; bijvoorbeeld bepaalde besmettelijke ziekten die in het algemeen belang direct gemeld moeten worden.

Recht op vrije hulpverlenerskeuze

Iedereen heeft het recht om zijn eigen arts te kiezen. In de praktijk kan dat echter niet altijd. De belangrijkste praktische problemen zijn vaak: de hulpverlener woont te ver van u, u mag alleen een hulpverlener kiezen die met uw zorgverzekeraar een overeenkomst heeft gesloten of een hulpverlener kan zwaarwegende redenen hebben om een patiënt niet te willen behandelen. Informeer bij uw zorgverzekeraar welke mogelijkheden er zijn bij het bepalen van uw keuze voor een hulpverlener.

Uw gezondheid is uw verantwoordelijkheid, vandaar dat de wet u ook verplicht om de hulpverlener naar beste weten de inlichtingen en de medewerking te geven die deze redelijkerwijs voor het uitvoeren van de behandeling(sovereenkomst) behoeft.

[adrotate banner=”11″]